Gwyneth Paltrow’un “Goop” adında “sağlıklı yaşam” konulu bir internet sitesi var. Severim. Beğenirim. Bunlar doğrudur, inkar edemem. Fakat kendisi birçok açıdan sabah kadın programı sunan ya da "x koçu" olup kemale eren ünlü kadınlarımız gibi. Tartışmalı işleri var. Kendisi 2014 yılında orada “kömürlü limonata”nın “en iyi sıvı arındırıcı”lardan biri olduğunu söyledi. Ondan sonra her taraf kömür ürünleriyle doldu. Kimi yerler “kömür shotları” falan satar oldu.
(Seninle oturup vakit geçirmeye her zaman varım 90'lar Gwyneth'i... Hadi senin hatrına bi seferliğine kömür de içerim, tamam.)
Bu ürünleri satanlar “aktive kömür”ün enerji verdiğini, cilde iyi geldiğini, gaz ve şişkinliği azalttığını belirtiyor. Ama asıl iddia, aktive kömürün detoks yaptırdığı.
Bu iddianın çıkış noktası şu:
Aktive kömür acil tıbbi durumlarda aşırı doz ilaç/madde alımı ve zehirlenmelerde oluşan toksik yükü azaltmak amacıyla kullanılıyor. Burada kömürün yaptığı, bağırsaklarda toksik maddeye bağlanıp bunların kana karışmadan vücuttan atılmasını sağlamak.
Ama bu, siyanür, lityum, alkol ve demir tabletlerinden zehirlenmelerde fayda sağlamıyor. Ayrıca kuvvetli asit ve bazlarda da işe yaramıyor (1).
Bu anlamda kullanımı benim alanımın dışında. O yüzden herhangi bir şey söyleyemem, çünkü herkes kendi alanının sınırlarını bilmeli.
(Anlayan anladı........... şaka şaka :d).
Ama iş kömürü beslenmeye dahil etmeye geldiğinde şöyle sıkıntılar var:
-Kömür toksinlere bağlanabildiği gibi vitamin ve minerallere de bağlanır. Oturup sağlıklı bir öğün yeme niyetiyle salata yiyip yanına da kömürlü limonata söylerseniz o salatadan alacağınız vitamin, mineral ve antioksidanlardan vazgeçmiş olursunuz. Salatanın pek de bir manası kalmaz. Toksinin kana geçmesini önlediği gibi, bunların geçişini de engeller (1).
-Aynı şekilde ağrı kesici ve antidepresanlar gibi ilaçlara da bu etkiyi yapıyor. İlacın etkisini engellemiş oluyor.
-Akşamdan kalma durumlarında kullanılabileceğini iddia ediyorlar fakat dünden zaten kana geçmiş olan alkolü geri çekecek hali yok. Ha içmeden önce kömür alacaksanız da onu yapacağınıza her bir birim alkole karşılık bir birim de su için.
Ayrıca Dr. William Copen’in 2017’de yazdığı metinde de alkolü emmediği ya da onu bağlamadığı belirtiliyor (2). Zaten alkol zehirlenmelerinde de etkisiz olduğunu söylemiştik (1).
-Aktive kömür bağırsak çalışmasını yavaşlatıyor ve sıklıkla mide bulantısına, kabızlığa ve siyah dışkıya sebep oluyor (1).
Bazı durumlarda gaz ve şişkinliği azaltabiliyor ama çözüm olarak elimizde bir tek kömür mü kaldı canım? Mesela gaz ve şişkinliği azaltmak için -huzursuz bağırsak sendromu tedavisinde de kullanılan- gaz yapıcı besinleri azaltmak, fermente karbonhidrat alımını azaltmak, Düşük FODMAP Diyeti uygulamak ya da belli probiyotikleri kullanmak gibi gerçekten etkili çözümler var.
BU İŞTEN EKMEK YİYENLER
"Morgenstern’s Finest Ice Cream" adlı New York merkezli dondurma işletmesi, 2015’ten beri “hindistan cevizi külü” (coconut ash) adında bir tür aktive kömürden yapılma mürekkepsi kıvamda bir dondurma üretiyor ve bu modanın bayrak taşıyanlarından. Bununla ilgili bir haber: 2018’de New York Sağlık Departmanı aktive kömürlü ürünlerin şehir genelinde satışını yasakladı (3).
Departmanın bu yasağı koyma sebebi bu ürünlerin güvenilirliğindeki belirsizlik ve bunların “değiştirilmiş gıdalar” (adulterated) olmaları, saf olmamaları.
İşyeri sahibi Morgestern, “Daha önce en az üç defa geldiler ama hiç bişey demediler. Bir değişiklik yapmamız gerektiğini falan söylemediler. Şimdi gelmiş böyle bişey dayatıyorlar” demiş. Bu durum da bir yandan gıcık çünkü hiç şaşmayan bir şey oluyor ve yasağın ardından bu ürün mağdur durumuna geçiyor. Mağduriyet de sempati yaratıyor elbette. Şurada görüldüğü gibi:
"Black Coconut Ash, lütfen geri dön".
Round K adlı kahve dükkanı da departman tarafından ziyaret edilmiş çünkü kömürlü latte satıyorlarmış, adı “Matte Black” (4). Bu ürünün satışını durdurmaları söylenmiş. İşyeri sahibi Ockhyeon Byeon da “Bize böyle bir bilgi gelmedi” demiş. “Önceden geliyorlardı ama bir anda işler değişti. Aktive kömür çoğu kişi tarafından destek ürünü olarak satılıyordu. Biz de bunun besin için bir problem olduğunu düşünmemiştik”.
Departman ise bunu yasaklıyor çünkü FDA (Amerikan İlaç ve Gıda Birliği- Besinlerin güvenilirlikleri için en sık başvurulan kuruluşlardan) bunun katkı maddesi ya da renklendirici olarak kullanımını yasakladı. Ama aynı zamanda bununla ilgili henüz bir düzenleme olmadığı da belirtiliyor. Yani direkt bir yasak yok... ama işte sorsan onaylamıyorlar. Sormazsan da kapına geliyorlar :)
Zaten bunun dışında bir amaçla besinlerde kömürün kullanımı mümkün olsa bile besini renklendireceği için çıkış yolları büyük ölçüde kapanıyor. Başka bir renklendiriciyle o rengi değiştirseler bile laboratuvar analizinde ne olacak? "Yoo hiç de bile bi kere... Biz bunu renk versin diye kullanmadık ki" dediler diyelim, "E ne işi var o zaman bunun içinde?" derler. Dondurmanın içine alıp çakıl koymakla aynı iş yapılmış olur çünkü (Ya da besin olmayan, alakasız başka bir madde).
Neyse ki kömürlü şeyleri yiyip içtiğinizde bir sağlık problemi de yaşamıyorsunuz. Tadının da pek etkilenmediği belirtiliyor (5).
Round K için bu, en çok satılan ürününden vazgeçmek demekti. “Tamam tamam” dediler, vazgeçtiler ama tüketiciyi asıl çeken muhtemelen kahveye kömürün verdiği o simsiyah renkti. Bundan vazgeçmediler ve kahve çekirdeklerini kahveye aynı siyah rengi verene kadar kavurdular, böylece kafeini iki katına çıkmış zindan gibi kahveler üreterek “Matte Black 2” adında bir kahveyi kömürlü kahvenin yerine koydular.
Ama işyeri sahibi Byeon yine de FDA ile temas halinde kalmayı ve o “belki”yi kovalamayı ihmal etmiyor çünkü “Bu, tüketicinin bir ihtiyacı”. Morgestern de “Bunun zararlı olduğunu söylecek kişiyle oturur tartışırım. Bunun halk sağlığı ile ilgili bir sorun oluşturacağını gösteren hiç bi kanıt görmüyorum” diyor. Yani gardlarını düşürmüş değiller (4).
Eğer kokteyl yapmak ve kömürün rengini elde etmek istiyorsanız bunun alternatifleri var:
· Mürekkep balığı mürekkebi (Yalnız bu vejetaryen değil)
· Siyah gıda boyası
· Öğütülmüş siyah susam
· Frenk üzümü (Black currant)
AB ülkelerinde ve Kanada’da aktive kömüre alternatifler var: “Vegetable carbon black”, “vegetable carbon” ve “carbon black”. Bunlar katkı maddeleri olarak kullanılıyorlar ve E513 adı altında toplanıyorlar (5).
E513, “sülfürik asit” başlığı altında geçiyor. Asitlik düzenleyicisi olarak bira ve peynirlerde kullanılıyor. Besinlerde kullanıldığında yan etkisi hakkında bir bilgi yok. Kabul edilebilir kullanım miktarı hakkında da bilgi yok. Veganlar, vejetaryenler ve tüm dini gruplar tarafından kullanımında bir sıkıntı yok (6).
Detoks pazarı oldukça büyük ve insanları yanlış yönlendiriyor. Beslenmemizin “toksik” olduğu iddiasında bulunarak buna çare olarak kendi ürünlerini öne sürüyorlar ki bu ürünler satılsın, paralar yatsın.
Detoks diyet ve ürünlerinin bilimsel anlamda karşılığı olsa, gerçekten faydaları olsa bilim camiasınca genel kabul görürlerdi zaten. Ama bu da onları ticari anlamda kötü etkilerdi muhtemelen çünkü "alternatif tıp" ya da herhangi bir "alternatiflik" iddiasında bulunamayacaklarından işin çekiciliğini artırmak için kullandıkları mistisizmi kullanamazlardı. Bu yüzden "tartışmalı" kalmayı onların da tercih edeceğini düşünüyorum. Bu da bir çeşit siyaset işte.
Vücudumuz kendi kendisini zaten “temizler”. Dengeli ve yeterli beslenildiğinde vücudumuz “detoks” işlemini zaten gerçekleştirir. Karaciğer ve böbrek boş boş asılı durmuyor yani orada. Tamam... sakinim.
Comments